فهرست مطالب
چکیده 1
فصل اول 2
مقدمه 2
اطلاعات گیاه شناسی 3
گرده 4
اندام‌های تولید مثلی 4
جنس‌های معروف ارکیده 6
ازدیاد ارکیده‌ها به روش‌های زیر صورت می‌گیرد 7
فصل دوم 9
بررسی منابع 9
1-1- محیط‌های کشت در ریزازدیادی 10
2-1- محیط کشت و مواد تشکیل دهنده آن 10
1-2-1- عناصر پرمصرف و کم مصرف 11
1-2-3- کربوهیدرات‌ها 12
1-2-4 -ویتامین‌ها 12
1-2-5- اسیدهای آمینه و سایر افزودنی‌های نیتروژن دار 13
1-2-6- مواد جامدکننده یا سیستم حمایت کننده 13
1-2-7- تنظیم کنندههای رشد 14
1-2-7-1- سایتوکنین ها 15
1-2-7-2 کاربرد اکسین ها در ریزازدیادی 16
1-2-8- اثر نانوکودها در گیاهان زینتی 18
فصل سوم 22
مواد و روش‌ها 22
3-1- منبع گیاهی مورد استفاده 23
3-2- روش کار 23
3-3- محیط کشت 24
3-3-1- آماده کردن محیط کشت 24
3-3-2- ضدعفونی وسایل مورد نیاز 24
3-3-3- آماده سازی هود (لامینار ایرفلو) 25
3-3-4- آماده سازی محیط کشت کورم ارکیده 25
3-3-5- آماده سازی کورم ارکیده 26
3-4- چگونگی اندازه گیری صفت‌ها 27
3-5- شرایط گلخانه ای 28
3-6- تجزیه و تحلیل داده‌ها 28
فصل چهارم 29
نتایج و بحث 29
ارزیابی صفات در محیط کشت درون شیشه ای 29
طول گیاه 30
طول ریشه 32
تعداد کورم 33
تعداد برگ 35
تعداد ریشه 37
وزن تر 38
وزن خشک گیاه 39
آزمایش دوم 40
طول گیاه 40
طول ریشه 42
تعداد کورم 44
تعداد برگ 46
تعداد ریشه 48
وزن تر گیاه 49
وزن خشک گیاه 51
فصل پنجم 53
نتیجه گیری کلی 53
منابع 55
هرست جداول
جدول4-1- جدول مقایسه میانگین اثر تیمار نانو کود بر طول گیاه 31
جدول 4-2- جدول تجزيه واريانس اثر تیمار نانو کود بر طول گیاه 31
جدول4-3- جدول مقایسه میانگین اثر تیمار نانو کود بر طول ریشه 32
جدول 4-4- جدول تجزيه واريانس اثر تیمار نانو کود بر طول ریشه 33
جدول4-5- جدول مقایسه میانگین اثر تیمار نانو کود بر تعداد کورم 34
جدول 4-6- جدول تجزيه واريانس اثر تیمار نانو کود بر تعداد کورم 34
جدول4-7- جدول مقایسه میانگین اثر تیمار نانو کود بر تعداد برگ 36
جدول 4-8- جدول تجزيه واريانس اثر تیمار نانو کود بر تعداد برگ 36
جدول4-9- جدول مقایسه میانگین اثر تیمار نانو کود بر تعداد ریشه 37
جدول 4-10- جدول تجزيه واريانس اثر تیمار نانو کود بر تعداد ریشه 37
جدول4-11- جدول مقایسه میانگین اثر تیمار نانو کود بر وزن تر 38
جدول 4-12- جدول تجزيه واريانس اثر تیمار نانو کود بر وزن تر 39
جدول4-13- جدول مقایسه میانگین اثر تیمار نانو کود بر وزن خشک 40
جدول 4-14- جدول تجزيه واريانس اثر تیمار نانو کود بر وزن خشک 40
جدول4-15- جدول مقایسه میانگین اثر تنظیم کنندههای رشد بر طول گیاه 41
جدول 4-16- جدول تجزيه واريانس اثر تنظیم کنندههای رشد بر طول گیاه 42
جدول4-17- جدول مقایسه میانگین اثر تنظیم کنندههای رشد بر طول ریشه 43
جدول 4-18- جدول تجزيه واريانس اثر تنظیم کنندههای رشد بر طول ریشه 44
جدول4-19- جدول مقایسه میانگین اثر تنظیم کنندههای رشد بر تعداد کورم 45
جدول 4-20- جدول تجزيه واريانس اثر تنظیم کنندههای رشد بر تعداد کورم 46
جدول4-21- جدول مقایسه میانگین اثر تنظیم کنندههای رشد بر تعداد برگ 47
جدول 4-22- جدول تجزيه واريانس اثر تنظیم کنندههای رشد بر تعداد برگ 47
جدول4-23- جدول مقایسه میانگین اثر تنظیم کنندههای رشد بر تعداد ریشه 49
جدول 4-24- جدول تجزيه واريانس اثر تنظیم کنندههای رشد بر تعداد ریشه 49
جدول4-25- جدول مقایسه میانگین اثر تنظیم کنندههای رشد بر وزن تر 51
جدول 4-26- جدول تجزيه واريانس اثر تنظیم کنندههای رشد بر وزن تر 51
جدول4-27- جدول مقایسه میانگین اثر تنظیم کنندههای رشد بر وزن خشک 52
فهرست نمودار
نمودار4-1- اثر نانوکود بر روی طول گیاه 33
نمودار 4-2- اثر نانوکود بر روی طول ریشه 34
نمودار 4-3- اثر نانوکود بر روی تعداد کورم 35
نمودار 4-4- اثر نانوکود بر روی تعداد برگ 36
نمودار 4-5- اثر تنظیم کنندههای رشد بر روی طول گیاه 40
نمودار 4-6- اثر تنظیم کنندههای رشد بر روی طول ریشه 41
نمودار 4-7- اثر تنظیم کنندههای رشد بر روی تعداد کورم 42
نمودار 4-8- اثر تنظیم کنندههای رشد بر روی تعداد برگ 44
نمودار 4-9- اثر تنظیم کنندههای رشد بر روی وزن تر 46
فهرست تصاویر
شکل3-1- ضدعفونی وسایل آزمایشگاهی و محیط کشت در اتوکلاو 25
شکل3-2- آماده سازی هود لامینارفلو برای کشت 25
شکل3-3- تهیه محیط کشت برای ارکید 29
چکیده
این مطالعه بر پایه دو آزمایش طرح بلوک‌های کاملاً تصادفی بر روی ارکید Orchis catasetum که یک گونه در حال انقراض است انجام شد که آزمایش اول با 1 فاکتور نانو ذرات آهن با 4 سطح (0، 34/0، 69/0و 139/0میلی گرم بر لیتر) در 4 تیمار و 5 تکرار و 20 پلات آزمایشی و آزمایش دوم با 1 فاکتور مخلوطی از دو هورمون نفتالین استیک اسید و بنزیل آدنین با 4 سطح (5/0، 1 و2 میلی گرم بر لیتر) در 4 تیمار و 5 تکرار و 20 پلت آزمایشی انجام شد که در این آزمایش از محیط موراشیک و اسگوک به روش آبگونه استفاده شد و لازم به ذکر است که هر پلات آزمایشی شامل 4 کورم گیاه Orchids catasetum بوده که در داخل شیشه مربا قرار دادیم.
نتایج نشان داد که اثر سطوح مختلف نانو ذرات آهن بر روی صفات طول گیاه، طول ریشه، تعداد کورم و تعداد برگ در ارکیدOrchis catasetum معنیدار شد ولی بر روی بقیه صفات غیرمعنیدار بود. در حالی که اثر تنظیم کنندههای رشد گیاهی بر روی صفات طول گیاه، طول ریشه، تعداد کورم، تعداد برگ و وزن تر معنیدار شد ولی بر روی بقیه صفات غیرمعنیدار بود.
کلمات کلیدی: Orchis catasetum ، تنظیم کنندههای رشد گیاهی، محیط MS ، نانو کود آهن
فصل اول
مقدمه
انسان فطرتاً زیباییخواه است. دنیای پرزرق و برق امروز رقیب قدرتمندی برای گلهای طبیعی معرفی ننموده و هنوز هم انواع گلها بسته به سلیقه مردم جوامع مختلف مورد توجه و علاقه انسانها هستند. بعضی گلها دارای محبوبیت جهانی هستند و روزانه میلیونها شاخه از آن‌ها تولید و مورد استفاده قرار می‌گیرند مثال شاخص این دسته از گلها دو خانواده بزرگ گل رز و گل اركیده هستند.
گلهای خانواده اركیده به دلیل تنوع بی نظیرشان در شكل، اندازه، رنگ و خصوصیات منحصر به فردی كه دارند مورد علاقه دوستداران گل قرار دارند. در سالهای 551-479 كنفسیوس در نوشتارهای خود به اركیده اشاره كرده است. او در مورد عطر اركیدهها در منزل و استفاده تزئینی چینیها از این گل سخن به میان آورده است. یونانیها و رمیها به اركیدها بیشتر از دید طبی می‌نگریستند. از سالهای 1370 به بعد به تدریج اركیدهها به صورت امروزی مورد ارزیابی قرار گرفتند. در دهههای اول 1700 مبلغان مذهبی و دریانوردان اركیدها را از نقاط مختلف دنیا به انگلستان آوردند و تولید گل بریده اركیده از سال 1913 در سنگاپور آغاز شد و در حال حاضر تولید و عرضه این گل به صورت انبوه در تمام دنیا انجام می‌پذیرد.
اطلاعات گیاه شناسی
Gynandrales خانواده اركیده، از راسته Orchidaceae بزرگ‌ترین خانواده نهاندانگان به شمار می‌رود كه دارای بیش از 750 جنس و 1750 گونه می‌باشد و از جوانترین خانواده‌های گیاهی محسوب می‌شود.
این خانواده به 5 زیر تیره تقسیم می‌شود:
cypripedioideae
neotioideae
epidendoideae
vandoideae
orchidoideae
گیاهان این خانواده تك لپه، علفی و پایا هستند كه به صورت انگل، ساپروفیت و خاكزی مشاهده می‌شوند. گلآذین به صورت خوشه یا سنبله و گلها نامنظم هستند. هر گل شامل سه گلبرگ و سه كاسبرگ است كه گلبرگ خلفی بزرگ‌تر شده و لابل را بوجود می‌آورد. در هر گل یك یا بندرت دو عدد پرچم زایا وجود دارد كه در مقابل لابل قرار گرفته و پرچم‌های دیگر به صورت نازا یا استامینود درآمده و شامل دو كیسه متورم بنام bursicula است كه به لبه میانی كلاله متصل می‌گردد.
تخمدان تحتانی، یك خانهای و تمكن كناری است كه نسبت به محور گلآذین كاملا به طور وارونه قرار می‌گیرد. خامه متصل به پرچم‌ها بوده و ستونی بنام gynandrune به وجود می‌آورد كه منتهی به كلاله سه لبه می‌شود كه دو لب كناری قابلیت پذیرش دانه گرده را دارد. لب میانی قطعه نازایی بنام روستلوم rustellum را بوجود می‌آورد.
میوه كپسول در مجاورت محل جفت باز می‌شود. دانه‌ها بسیار ریز و شامل یك جنین مقدماتی هستند كه در خارج از آلبومن قرار می‌گیرد. جنین مذبور برای رشد احتیاج به همیاری برخی از قارچ‌های خاكزی دارد كه تشكیل میكوریز می‌دهند. اركیدها خصوصیات منحصر به فردی دارند كه باعث تمایز آن‌ها از دیگر خانواده‌ها و قرار گرفتنشان در یك خانواده می‌شود. گلهایzygomorphic نوعی خاص از گلهای نامنظم به شمار می‌روند كه از نوعی تقارن محوری برخوردارند.
گرده
گرده گلهای اركیده به کیسه‌های مخصوصی بنام pollinia چسبیده است. كه حشرات گرده افشان بعداً آن‌ها را پس از گرده افشانی جدا می‌کنند كه یكی از وجوه مشخصه شناسایی گل تعداد این کیسه‌ها می‌باشد.
اندام‌های تولید مثلی
اندام‌های تولید مثل این گل هر دو در ستونی متحد بنام gynandrune قرار دارند. این ستون حاوی یك بساک بارور در قسمت بالایی ستون و سطح مادگی در سطح زیرین ستون می‌باشد.
شاخكrostellum
در سطح زیرین ستون بین بساک پرچم و كلاله وجود دارد. این شاخك دو نقش منحصر بفرد را ایفا می‌کند اول اینكه چون سد و مانعی بین اندام زایای نر و ماده قرار گرفته بنابراین مانع خودباروری است. دوم شاخك غدهای است كه تولید مادهای چسبنده می‌کند كه حشرات را به سطح این اندام‌ها جلب می‌نماید و به نحوی عمل می‌کند كه موقعی كه حشره می‌خواهد از گرده استفاده كند این ماده به پشتش می‌چسبد.
بذرها
اركیدها تعداد بسیار زیادی بذر تولید می‌کنند كه بذر آن‌ها فاقد هرگونه اندوسپرم می‌باشند. از این رو در طبیعت برای سبز شدن اركیدها به صورت انگلی، خاكزی یا terrestrial و اكثر اركیدهایی كه در مناطق حاره می‌رویند از نوع اركیدهای مستقل دارزی یا كودرست یاepiphyte هستند. اركیدها دارای دو نوع رشد هستند. فرم ایستاده یا monopodial و فرم ساقه خزنده یا sympodial . ریشه‌های هوایی در اركیدها علاوه بر وظایف كلی ریشه‌ها در گیاهان كه شامل پابرجایی و تغذیه گیاه است وظایف دیگری نیز دارد مثل ذخیره آب، ذخیره موادغذایی، تنفس و فتوسنتز كه این خصوصیات ریشه ناشی از وجود velamen یك لایه اسفنجی و سفید رنگ است می‌باشد.
نكته جالب توجهی كه در مورد اركیدها وجود دارد و نشان از تكامل یافته بودن این خانواده گیاهی است گرده افشانی این گیاه است. تمام عوامل موجود در گل كه ممكن است جنسی، شیمیایی ( نكتار ) و بویایی باشد فقط برای جلب یك حشره خاص عمل می‌کنند و در هر گونه حشره خاصی عمل گرده افشانی را انجام می‌دهد.
در برخی گونه‌ها لابل گل شبیه حشره ماده می‌شود و گیاه بویی را كه شبیه بوی حشره ماده است برای گول زدن حشره نر ترشح می‌کند. حشره نر وقتی داخل گل می‌رود گیر می‌کند و حركاتی كه برای خارج شدن از گل انجام می‌دهد باعث پاشیده شدن pollinia و در نتیجه گرده افشانی گل می‌شود این مكانیسم زیركانه توسط بعضی گونه‌های اركید مثل Coryanthes ،Ophrys ،Drakea انجام می‌شود.
جنس‌های معروف ارکیده
1-Cattleya :
حدوداً60 گونه دارد و بومی مناطق استوایی است. دارای رنگ‌های متنوع، مانند سفید، ارغوانی، زرد و برخی دو رنگ هستند. برخی نیز دارای حساسیت فتوپریودیک بوده و در سال 2 بار گل می‌دهند. وبطور کلّی گیاه گلدانی جذابی را می‌سازند.
2- Phalaenopsis:
دارای 55 گونه بوده که بومی مجمع الجزایر مالزی و اقیانوسیه است. گلهای سفید هیبرید P .amabilis در تمام طول سال در بازار آمریکا یافت می‌شود. این گلها در رنگ صورتی و دیگر رنگ‌ها در طول پاییز و بهار یافت شده و بیشتر برای دسته گل به کار می‌روند.
3- Dendrobium:
دارای 900 گونه بوده و بومی مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری استرالیا و جزایراقیانوس آرام است. دارای گلهای با عمر طولانی جهت گل بریدنی است.
4- Vanda:
دارای گلهای سه رنگ می‌باشد. نیاز به هوای گرم و مرطوب دارد.
5- Cymbidium:
دارای 40 گونه است و بومی مناطق گرمسیری آسیا واسترالیا می‌باشد. بر خلاف بقیه طالب مناطق خنک یا دمای شبانه 10 درجه و روزانه 24-21 درجه است. اغلب برای فروش در بهار پرورش داده می‌شود.
6- AScocenda:
این جنس درواقع دو رگه Vandaو Ascocentrum می باشد و حالتی شبیه Vanda مینیاتوری دارند.
7- Paphiopedilium:
بیشتر رقم‌های آن دو رگه می‌باشد که از آن جمله می‌توان P.insigne را نام برد. که برای بهترین گلدهی به شبهای خنک (10 درجه ) نیاز دارد. همچنین دارای انواع گرما دوستی همچونP.invium وP. callosum نیز می‌باشد. به طور کلی به عنوان گل گلدانی مورد استفاده است.
ازدیاد ارکیده‌ها به روش‌های زیر صورت می‌گیرد
1- بذرSeed، 2- تقسیمDividing، 3- Back –bulb propagation،
4- کشت بافت Tissue culture، 5- قلمه ساقه Stem propagation،
6- Inter node propagation ، 7- keikis ، 8- Top cuts.
کشت بافتگیاهی، به رشد مواد گیاهی عاری از عوامل بیماریزا در شرایط گندزدایی شده و درون بستر غذایی استریل که در ظروف آزمایشگاهی مثل لوله آزمایش اطلاق می‌گردد. کشت بافت گیاهی شامل کشت پرتوپلاست، سلول، بافت و اندامگیاهی است (باقری و همکاران،1383). بزرگ‌ترین مشوق برای استفاده از فنون کشت بافت گیاهی برای تکثیر بسیاری از گونه‌ها، ممکن است کار اولیه مورل روی تکثیر ارکیده در سال 1960 و کار موراشیک و اسگوک در 1964 در ایجاد محیط کشت جدیدی بوده باشد (معینی و کهریزی،1382). سیستمهای کشت بافت گیاهی به عنوان سیستمهای الگو برای بررسی‌های گوناگون فیزیولوژیکی، زیست شیمیایی، ژنتیکی و مشکلات ساختاری گیاهان نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. فنون کشت بافت گیاهی معمولا به عنوان ابزاری جهت ازدیاد رویشی گیاهان مهم اقتصادی و فراورده‌هایی که استفاده تجاری در آینده دارند به کار می‌رود (خشخوی ،1386). ارکیده یکی از گیاهان تجاری گلدانی و شاخه بریده مهم در دنیا می‌باشد (قهساره و کافی،1389). بذر ارکیده، خیلی ریز و ذخیره غذایی آن‌ها، خیلی
