برنامه ریزی فضایی تهران با رویکرد کاهش آسیب پذیری از بحران زلزله WORD

فهرست مطالب عنوان صفحه فهرست اشکال ‌و فهرست نمودارها ‌ي فهرست جداول ‌ك 1- فصل اول: کلیات پژوهش 1 1-1- مقدمه 2 1-2- طرح مسئله 2 1-3- سؤالات 6 1-4- اهداف تحقيق 6 1-5- فرضیات 6 1-6- روش انجام پژوهش 7 1-7- مسائل و مشکلات پژوهش 8 2- فصل دوم: ادبیات تحقیق 10 2-1- مقدمه 11 2-2- برنامهریزی فضایی؛ تعاریف، مؤلفهها و حوزه مکانی برنامهریزی 12 2-2-1- برنامهریزی فضایی 12 2-2-2- مؤلفههای برنامهریزی فضایی 15 2-2-3- حوزه مکانی برنامهریزی فضایی 21 2-3- برنامهریزی فضایی و مدیریت بحران در مناطق شهری و کلان‌شهری 24 2-3-1- بحران ناشی از زلزله در مناطق شهری و کلان‌شهری 25 2-3-2- خسارات ناشی از بحران زلزله 27 2-3-3- ضرورت كاربرد مديريت بحران زلزله در مناطق شهري و کلان‌شهری 32 2-3-4- مديريت بحران (Crisis Management) 33 2-3-5- چرخه مديريت بحران 35 2-3-6- تجارب داخلی و خارجی مدیریت بحران در برابر زلزله 40 2-3-7- نقش و جایگاه برنامهریزی فضایی در مدیریت بحران 46 2-4- برنامهریزی فضایی و آسیبپذیری شهری (منطقه کلان‌شهری) در برابر بحران زلزله 50 2-4-1- آسیبپذیری شهری 50 2-4-2- نقش زلزله در آسیبپذیری شهری و مناطق کلان‌شهری 52 2-4-3- عوامل مؤثر در آسیبپذیری لزرهای شهرها 52 2-4-4- نقش برنامهریزی فضایی در کاهش آسیبپذیری شهری در برابر زلزله 54 2-5- نگرشهای برنامهریزی فضایی در راستای کاهش آسیبپذیری شهرها و کلانشهرها در برابر بحرانهای طبیعی (زلزله) 58 2-5-1- نگرش فنی – فیزیکی به آسیبپذیری در قالب دیدگاه زیستی – فیزیکی (Biophysical vulnerability): 58 2-5-2- نگرش اجتماعی- اقتصادي به آسیبپذیري در قالب دیدگاه ساخت اجتماعی (Social construction of vulnerability): 60 2-5-3- نگرش یکپارچه و همهجانبه به آسیبپذیري در قالب دیدگاه ترکیبی(Synthetic approach of vulnerability): 62 2-6- بحثهای آکادمیک پیرامون آسیبپذیری مناطق شهری و کلان‌شهری در برابر زلزله 64 2-7- شاخصهای تبیین کننده میزان آسیبپذیری مناطق شهری در برابر زلزله 75 2-7-1- شاخصهای طبیعی یا زمین ساخت 75 2-7-2- شاخصهای انسان ساخت 76 2-8- چارچوب نظری تحقیق 77 3- فصل سوم: روششناسی پژوهش 81 3-1- مقدمه 82 3-2- ارائه مدل تحلیلی پژوهش 83 3-3- رویکرد پژوهش 85 3-4- روش پژوهش 85 3-4-1- روش‌های جمع‌آوری داده‌ها 85 3-4-2- شاخصها و تکنیکها 85 3-4-3- ویژگی‌های شاخص‌های مطلوب 86 3-5- روشهای مورد استفاده جهت تحلیل دادهها 87 3-5-1- روش‌های سنجش میزان آسیبپذیری در برابر زلزله 87 3-5-2- روش‌های ارزیابی سازمان فضایی کلانشهر تهران 97 3-6- نتیجه گیری 105 4- فصل چهارم: شناخت محدوده ی مورد مطالعه 107 4-1- مقدمه 108 4-2- سیمای کلی محدوده مورد مطالعه 108 4-3- شناخت کالبدی منطقه 110 4-3-1- کاربری زمین منطقه مورد مطالعه 110 4-3-2- بررسی رشد و توسعه کاربریها و پوشش اراضی منطقه 113 4-4- معیارهای زمین ساخت 122 4-4-1- وضعیت و تحلیل توپوگرافی محدوده مورد مطالعه 122 4-4-2- بررسی گسل در منطقه 127 4-4-3- جنس خاک 134 4-5- بررسی نظام جمعیتی- اجتماعی محدوده مورد مطالعه: 139 4-5-1- بررسی مهاجرت در منطقه مورد مطالعه 139 4-5-2- بررسی تراکم جمعیت 143 4-5-3- بررسی جمعیت شهرستانها و شهرهای منطقه 144 4-5-4- بررسی جابجاییهای درون استانی جمعیت در منطقه 146 4-5-5- بررسی وضعیت اقتصادی منطقه 146 4-6- معیارهای دسترسی و شریان‌های حیاتی 149 4-6-1- معابر و حمل و نقل 149 4-6-2- دسترسی به فضای باز 152 4-6-3- دسترسی به مراکز خدماتی و درمانی 153 4-6-4- دسترسی به مراکز آتشنشانی 154 5- تجزیه و تحلیل 156 5-1- مقدمه 157 5-2- میزان آسیبپذیری در برابر زلزله 158 5-2-1- بررسی معیار کاربری در محدوده مورد مطالعه 158 5-2-2- بررسی معیارهای زمین ساخت در محدوده مورد مطالعه 160 5-2-3- جمعیت 165 5-2-4- تحلیل معیارهای دسترسی و شریانهای حیاتی 167 5-2-5- وزندهی شاخصها 173 5-3- بررسی سازمان فضایی محدوده مورد مطالعه 177 5-3-1- روش تحلیل چيدمان فضا ( Space syntax) 178 5-3-2- تحلیل شبکه 181 5-4- نتیجهگیری 187 6- فصل ششم: نتیجهگیری و ارائهی پیشنهادات 190 6-1- مقدمه 191 6-2- خلاصه پژوهش 191 6-3- اثبات فرضیات 193 6-4- پیشنهادات و راهکارهای تحقیق 198 7- منابع 201 فهرست اشکال عنوان صفحه شکل ‏2 1: نقشه پهنه بندي خطر زلزله در ايران 31 شکل ‏2 2: مراحل زماني مختلف بحران 36 شکل ‏2 3: چرخه چهار مرحله اي مديريت بحران 38 شکل ‏2 4: چرخه 7 مرحله اي مديريت بحران 40 شکل ‏2 5: نقش برنامهریزی فضایی در مدیریت بحران مأخذ: اهری، 1374: 110 49 شکل ‏2 6: آسیب پذیری و شاخص‌های تاثیرگذار بر آن 51 شکل ‏2 7: آسیب پذیری ، ریسک و تهدید و چگونگی روابط بین آن‌ها 51 شکل ‏2 8: چارچوب ریسک- خطر 59 شکل ‏2 9: چارچوب فشار و رهایی 61 شکل ‏2 10: رویکرد یکپارچه به آسیبپذیري نسبت به مخاطرات طبیعی در مقیاس اجتماع 64 شکل ‏3 1: روش انجام پژوهش 83 شکل ‏3 2: نمودار فرآیند ارزیابی میزان آسیب پذیری در برابر زلزله 88 شکل ‏3 3: وضعيت تعلق عناصر a و b به مجموعة كلاسيك A 92 شکل ‏3 5: نحوه خطی سازی بافت شهر. 103 شکل ‏3 6: ارتباط مفهومی میان اجزای اصلی تحقیق 106 شکل ‏4 1: محدوده مورد مطالعه در منطقه 109 شکل ‏4 2: کاربری اراضی محدوده مورد مطالعه 113 شکل ‏4 3: پوشش و کاربری اراضی ساخته شده از تصاویر لندست تی ام ۱۹۸۸ 116 شکل ‏4 4: پوشش و کاربری اراضی ساخته شده از تصاویر لندست ای تی ام 2000 117 شکل ‏4 5: پوشش و کاربری اراضی ساخته شده از تصاویر لندست ای آر اس ۲۰۰۶ 118 شکل ‏4 6: محدوده کاربری ساخته شده در سال ۱۹۸۸ در محدوده مورد مطالعه 120 شکل ‏4 7: محدوده کاربری ساخته شده در سال ۲۰۰۰ در محدوده مورد مطالعه 120 شکل ‏4 8: محدوده کاربری ساخته شده در سال ۲۰۰۶ در محدوده مورد مطالعه 121 شکل ‏4 9: شیب منطقه مورد مطالعه 123 شکل ‏4 10: جهت شیب در منطقه 125 شکل ‏4 11: ارتفاع از سطح دریا در منطقه مورد مطالعه 127 شکل ‏4 12: موقعیت مکانی گسل ها در منطقه‌ی کلان‌شهری تهران 134 شکل ‏4 13: نقشه توزیع واحدهای اراضی در استان تهران 138 شکل ‏4 14: نقشه شبکه راهها براساس درجهبندی راهها 150 شکل ‏4 15: موقعیت مکانی مراکز فضای سبز و پارک ها در منطقه‌ی کلان‌شهری تهران 153 شکل ‏4 16: موقعیت مکانی مراکز درمانی در منطقه‌ی کلان‌شهری 154 شکل ‏4 17: موقعیت ایستگاه های آتش نشانی در منطقه‌ی کلان‌شهری تهران 155 شکل ‏5 1 میزان آسیب پذیری محدوده مورد مطالعه در برابر زلزله 160 شکل ‏5 2میزان آسیبپذیری محدوده مورد مطالعه بر اساس معیار شیب زمین 161 شکل ‏5 3 میزان آسیبپذیری محدوده مورد مطالعه بر اساس معیار ارتفاع 163 شکل ‏5 4 میزان آسیبپذیری محدوده مورد مطالعه در برابر گسلهای موجود در محدوده 164 شکل ‏5 5 میزان آسیبپذیری محدوده مورد مطالعه براساس جنس خاک محدوده 165 شکل ‏5 6 میزان آسیبپذیری محدوده مورد مطالعه در برابر زلزله بر اساس معیار جمعیت 167 شکل ‏5 7 میزان آسیبپذیری منطقه مورد مطالعه در برابر زلزله براساس معیار فاصله از مراکز خدماتی- درمانی 168 شکل ‏5 8 میزان آسیبپذیری محدوده مورد مطالعه در برابر زلزله بر اساس معیار دسترسی به فضای باز 169 شکل ‏5 9: میزان آسیبپذیری منطقه مورد مطالعه در برابر زلزله براساس معیار فاصله از مراکز آتشنشانی 170 شکل ‏5 10: توپوگرافی محدوده مورد مطالعه 171 شکل ‏5 11: درجه راههای محدوده مورد مطالعه 172 شکل ‏5 12: میزان دسترسی شهرهای مورد مطالعه به حمل و نقل 173 شکل ‏5 13: ضریب اهمیت شاخصهای آسیب پذیری 175 شکل ‏5 14 میزان آسیب پذیری منطقه در برابر زلزله بر مبنای معیارهای انسانی 176 شکل ‏5 15 میزان آسیب پذیری منطقه در برابر زلزله بر مبنای معیارهای طبیعی 177 شکل ‏5 16: میزان آسیبپذیری محدوده مورد مطالعه در برابر زلزله بر مبنای معیارهای انسانی و طبیعی 177 شکل ‏5 17: شبکه ی حمل و نقل منطقه‌ی کلان‌شهری تهران 178 شکل ‏5 18: میزان همپیوندی حاصل از تحلیل چیدمان فضا 179 شکل ‏5 ‏5 19: میزان آسیبپذیری بر اساس ویژگی‌های سکونتگاهی منطقه در برابر زلزله و همپیوندی معابر 180 شکل ‏5 ‏5 20: میزان آسیبپذیری بر اساس ویژگی‌های طبیعی منطقه در برابر زلزله و همپیوندی معابر 181 شکل ‏5 21: میزان همپیوندی ناشی از جریان‌های میان نقاط شهری منطقه‌ی کلان‌شهری تهران 182 شکل ‏5 22 انطباق میزان آسیبپذیری انسانی محدوده در برابر زلزله و جریان کالا 186 شکل ‏5 23 انطباق میزان آسیبپذیری طبیعی محدوده در برابر زلزله و جریان کالا 186 شکل ‏5 24: مطابقت سازمان فضایی و میزان آسیبپذیری در برابر زلزله 189 شکل ‏6 1 اراضی مناسب توسعه در منطقه 199 شکل ‏6 2 اراضی به منظور مقاوم سازی در برابر زلزله در منطقه 200 فهرست نمودارها عنوان صفحه نمودار ‏2 1: منشأ و سطوح درگیر بحران 26 نمودار ‏2 2: مدل کوا برای تخمین میزان آسیبپذیری ناشی از زلزله 66 نمودار ‏2 3: چارچوب نظری مطالعه‌ راشد 68 نمودار ‏5 1: مقایسه توان رأس شهرهای مورد مطالعه 183 نمودار ‏5 2: میزان آنتروپی شهرهای مورد مطالعه(مأخذ: نگارنده) 184 نمودار ‏5 3: میزان درصد سازمان فضایی و میزان آسیبپذیری در برابر زلزله 188 نمودار ‏6 1: میزان درصد سازمان فضایی و میزان آسیبپذیری در برابر زلزله 195 فهرست جداول عنوان صفحه جدول ‏2 1 : معرفي برخي از فعاليت‌هاي اجرايي در حوزه مديريت بحران 38 جدول ‏2 2: اقدامات کشورهای مختلف در زمینه مدیریت بحران در برابر زلزله 44 جدول ‏2 3: متغیرهای مؤثر بر آسیبپذیری لرزهای شهرها 52 جدول ‏2 4: شاخصهای آسیبپذیری دسته بندی شده در 5 گروه 74 جدول ‏2 5: شاخصهای آسیب پذیری در برابر زلزله 78 جدول ‏2 6: شاخص‌های استفاده شده در تحقیق 80 جدول ‏3 1: حوزه ها و معیارهای مورد بررسی 84 جدول ‏3 2: جدول شماره يك توابع عضويت پيوسته و گسسته به همراه نمودار هر کدام 94 جدول ‏4 1: شهرهای مورد مطالعه و جمعیت آن‌ها 109 جدول ‏4 2: مساحت و فراوانی نسبی کلاسهای پوشش و کاربری اراضی در منطقه به هکتار 112 جدول ‏4 3: فهرست کلاسها و زیرکلاسهای تفکیکشده در نقشه پوشش و کاربری اراضی منطقه مورد مطالعه 114 جدول ‏4 4: مساحت شهرهای محدوده مورد مطالعه بین سالهای ۱۹۸۸ تا ۲۰۰۶ 121 جدول ‏4 5: مساحت و درصد مساحت طبقات مختلف شیب در منطقه 124 جدول ‏4 6: مساحت و درصد مساحت ۹طبقه جهت شیب 124 جدول ‏4 7: طبقهبندی ارتفاع از سطح دریا در منطقه مورد مطالعه 126 جدول ‏4 8: ویژگی‌های مهم واحدهای اراضی در منطقه 136 جدول ‏4 9: سهم هر یک از تیپ های اراضی در منطقه‌ی کلان‌شهری تهران 138 جدول ‏4 10: مهاجرت های وارد و خارج شده در منطقه‌ی کلان‌شهری تهران 142 جدول ‏4 11: بازسازی جمعیت شهرستانهای محدوده مورد مطالعه 144 جدول ‏4 12: تعداد و جمعیت شهرهای منطقه در سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۸۵ در قالب محدودهها و تعاریف شهر در هر سرشماری 145 جدول ‏4 13: مهاجران بین شهرستانی داخلی محدوده مورد مطالعه (واردشدگان و خارج شدگان) در دوره دهساله ۱۳۳۷۵ تا ۱۳۸۵ 146 جدول ‏4 14: شاخص توسعه انسانی شهرستانهای استان تهران 147 جدول ‏4 15: مقایسه جمعیت فعال و شاغل در سالهای ۸۵-1355 148 جدول ‏4 16: تقسیمبندی راهها در بانک اطلاعاتی نقشه راههای ۱:۲۵۰۰۰ استان تهران 150 جدول ‏4 17: میزان جابجایی کالای بین شهرهای منطقه کلان‌شهری تهران 151 جدول ‏4 18: پیوند جابجایی کالا بین شهرهای محدوده مورد مطالعه 152 جدول ‏4 19: میزان بار و کالا خارج و وارد شده از شهرهای محدوده مورد مطالعه 152 جدول ‏5 1: درصد و میزان آسیب پذیری کلاسهای پوشش و کاربری اراضی در منطقه 158 جدول ‏5 2: درصد و میزان آسیبپذیری شیب محدوده مورد مطالعه 160 جدول ‏5 3: درصد و میزان آسیبپذیری ارتفاع محدوده مورد مطالعه 162 جدول ‏5 4 انواع تیپ اراضی و میزان آسیبپذیری آن‌ها در برابر زلزله 164 جدول ‏5 5 جمعیت شهرهای مورد مطالعه 166 جدول ‏5 6 وزندهی شاخصهای مورد بررسی به منظور بررسی آسیبپذیری زلزله 174 جدول ‏5 7 درصد انطباق میزان آسیب پذیری و سازمان فضایی 187 جدول ‏6 1 سنجهها و شاخصهای مورد بررسی در پژوهش 192 جدول ‏6 2 درصد انطباق میزان آسیب پذیری و سازمان فضایی 194 جدول ‏6 3: میزان ضریب همبستگی بین میزان آسیبپذیری در برابر زلزله و سازمان فضایی 195 جدول ‏6 4 رابطه رگرسیونی بین میزان آسیبپذیری در برابر زلزله (متغیر وابسته) و سازمان فضایی (متغیر مستقل) 196 جدول ‏6 5 بررسی میزان همبستگی دادههای دسترسی، سازمان فضایی و آسیبپذیری 198 چکیده پایداری و ایمنی در برابر بلایای طبیعی به عنوان یکی از اساسی‌ترین مؤلفه‌های برنامه ریزی فضایی همواره مورد توجه برنامه ریزان منطقه‌ای بوده است. زلزله به عنوان پدیده‌ای طبیعی و تکرارپذیر در بیشتر موارد تأثیرات ویران کننده‌ای بر سکونتگاه‌های انسانی و به تبع سازمان فضایی یک منطقه گذارده است. از این رو به منظور کاهش اثرات این پدیده به عنوان یک بحران همواره در منظور کردن نظام فعالیتی و سکونتی منطقه و نحوه‌ی طراحی و برنامه ریزی مؤثر بوده است. گسترش سکونت در مناطق کلان‌شهری و تمرکز و تجمع جمیعت و افزایش بازگذاری های محیطی و اقتصادی ناشی از آن، ضرورت مدیریت بحران هنگام بروز زلزله را در این مناطق دوچندان کرده است. از این رو این پژوهش به دنبال بررسی تأثیرات برنامه ریزی فضایی بر کاهش آسیب پذیری مناطق کلان‌شهری در برابر زلزله است. بررسی های علمی در این زمینه نشان میدهد که در مقیاس کلان در وحله ی اول، برنامه ریزی فضایی در زمینه ی کاهش خطرات ناشی از زلزله بیشترین ارتباط را با شاخص‌های طبیعی مکان دارد. دوری و نزدیگی به گسل و، شکست زمین، تخریب های ناشی از روانگرایی، زمین لغزش، فرونشست زمین و آسیب‌های حاصل از جنس خاک و پستی و بلندی از جمله این عوامل هستند که می‌توانند شهرها را در مقابل زلزله آسیب پذیر نمایند. برنامه ریزی فضایی به عنوان ابزار ساماندهی فضایی نظام های استقرار جمعیت و فعالیت در بسر یک منطقه، می‌تواند با شناسایی نواحی زلزله خیر از احداث شهرها و پهنه های فعالیت در این نواحی جلوگیری کرده و یا مانع توسعه های شهری و منطقه‌ای به سوی این نواحی شود. ابعاد کالبدی شاید به عنوان محسوس ترین نقش برنامه ریزی فضایی در کاهش اثرات زلزله دانست. از این رو در بررسی و تحلیل نقش برنامه ریزی فضایی بایتی بر عوامل تاثیر گذار بر عناصر برنامه ریزی فضایی توجه گردد. با توجه به مطالعات صورت گرفته در این زمینه این شاخص‌ها تبیین شده است. بر این مبنا شاخص‌های تبیین کننده میزان آسیب پذیری مناطق شهری در برابر زلزله شامل شاخص‌های طبیعی یا زمین ساخت، شاخص‌های کالبدی، دسترسی به مراکز خدمات رسانی و شاخص‌های اقتصادی و اجتماعی در نظر گرفته شده اند. با توجه به شاخص‌های معرفی شده در ادبیات تحقیق، روشهای مناسب به منظور مدلسازی شرایط منطقه مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. با توجه به چارچوب ارائه شده روشهای مورد بررسی نیز در دو دسته ی کلی روشهای ارزیابی آسیب پذیری و روش‌های ارزیابی سازمان فضایی بررسی شده اند. بر این مبنا در تحلیل آسیب پذیری از روشهای تحلیل های مکانی استفاده شده و در بخش تحلیل سازمان فضایی روش اسپیس سینتکس به عنوان روش در تحلیل اجزای سازمان فضایی بکار گرفته شده است. نتایج تحلیل های صورت گرفته با استفاده از روشهای مطرح شده در منطقه‌ی کلان‌شهری تهران به عنوان نمونه ی موردی این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است. منطقه‌ی کلان‌شهری تهران به عنوان پرجمعیت ترین منطقه‌ی سکونتگاهی کشور به دلیل مرکزیت اداری و مدیریتی و تمرکز فعالیت‌های اقتصادی در آن، از موقعیت منحصر به فردی برخوردار است. تحلیل ویژگی‌های این منطقه نشان میدهد که در بخش سنجش میزان آسیب پذیری بخش های مرکزی این منطقه و نیمه ی جنوبی آن دارای بیشترین سطح از میزان آسیب پذیری در منطقه است. این در حالی است که در تحلیل بخش سنجش سازمان فضایی منطقه، بخش های مرکزی و غربی دارای بیشترین مزیت های مکانی و فعالیتی در منطقه است. بررسی تطبیقی این دو تحلیل نشان می‌دهد که حوزه ی پیرامونی دو شهر اصلی منطقه‌یعنی شهر تهران و کرج دارای بیشترین میزان خطر پذیری از منظر زلزله در منطقه هستند که از این جنبه بایستی بیشترین و توجه به این مناطق معطوف گردد. به‌طوری که بررسی های آماری نشان می‌دهد مناطق با ویژگی آسیب پذیری نسبتا زیاد و سازمان فضایی ضعیف در حدود 12 درصد از سطح منطقه را پوشش می‌دهد. این در حالی است که مناطق با آسیب پذیری متوسط و سازمان فضایی ضعیف دارای سهمی 30 درصدی در منطقه است. کلمات کلیدی: آسیب پذیری زلزله، برنامه ریزی فضایی، بحران زلزله، ساختار فضایی، منطقه‌ی کلان‌شهری تهران 1- فصل اول: کلیات پژوهش 1-1- مقدمه زلزله به‌عنوان یکی از پدیده‌های طبیعی که به واسطه‌ی رخ داد سریعش همواره به عنوان تهدید جان انسان‌ها و سکونتگاه‌های بشری مطرح بوده است، به عنوان واقعه‌ای تکرارپذیر در طول تاریخ رخ داده است. این در حالی است که عدم آمادگی بشر در مقابله با این رخداد طبیعی و عدم برنامه ریزی‌های لازم در انتخاب سکونتگاه زندگی سبب شده تا تأثیرات ویرانی و خسارات ناشی از آن به‌شدت مورد توجه قرار گیرد. مناطق کلان‌شهری به عنوان یکی از شیوه‌های سکونت انسانی دارای روند شکل گیری و گسترش سریع‌تری نسبت به دیگر اشکال سکونت است. این در حالی است که هر منطقه‌ی کلان‌شهری با توجه به ویژگی‌ها و شرایط محیطی خود می¬تواند از ساختار و نظام متفاوتی پیروی کند. ویژگی‌های نظام فضایی مناطق کلان‌شهری می‌تواند در بهبود شرایط و آمادگی بیشتر منطقه در برابر حوادث ناشی از خطرات زلزله مؤثر باشد. از این رو به منظور مقابله با تهدیدات ناشی از زلزله بایستی بعد از شناخت محدوده‌های آسیب پذیر از زلزله، ویژگی‌های نظام فضایی-عملکردی در منطقه‌ی مورد مطالعه مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. 1-2- طرح مسئله پایداری و ایمنی در برابر بلایای طبیعی از اساسی‌ترین مؤلفه‌های برنامه ریزی فضایی است. زلزله یکی از این پدیده‌های طبیعی است که همواره جان انسان‌ها و سکونتگاه‌های بشری را تهدید کرده است به‌طوری که می‌تواند در طی مدت زمان کوتاهی خسارات زیادی را بر جای گذارد. در واقع آنچه که زلزله را به عنوان یک تهدید مطرح می‌کند، عدم آمادگی بشر در مقابله با آن است. زلزله همیشه به عنوان پدیده‌ای تکرارپذیر در طول تاریخ وجود داشته و در آینده نیز وجود خواهد داشت. وقوع چنین حادثه‌ای در بیشتر موارد تأثیرات ویران کننده‌ای بر سکونتگاه‌های انسانی بر جای گذاشته و تلفات سنگینی بر ساکنان آن‌ها تحمیل نموده است. هر چند در دهه‌های گذشته با پیشرفت دانش بشری، دانشمندان به چگونگی پیدایش این پدیده به صورت علمی پی برده و نحوه وقوع و پیامدهای ناشی از آن را مورد بررسی قرار داده‌اند، اما هنوز هم دانش لازم به منظور پیش بینی دقیق و علمی لحظه وقوع و قدرت این پدیده را ندارند. از این رو بایستی همواره برای کاهش اثرات پدیده زلزله به عنوان یک بحران با استفاده از تمهیدات خاص، فضاهای فعالیت و سکونت را به گونه‌ای طراحی و برنامه ریزی کرد که به هنگام زلزله کمترین آسیب را متحمل شوند. این در حالی است که در مقیاس‌های مختلف برنامه ریزی و ساماندهی فضا دارای تعاریف متفاوتی می‌تواند باشد. در مقیاس منطقه‌ی کلان‌شهری به دلیل وجود سکونتگاه‌های مختلف و ارتباطات پیچیده‌ی فعالیتی و عملکردی، علم منطقه‌ای با نگاهی ساختارگرایانه به تحلیل عناصر تشکیل دهنده‌ی این نظام می‌پردازد. به‌طوری که برنامه ریزی ساختار فضایی و نظام عملکردی در این مقیاس در زمینه‌های مختلف صورت می‌گیرد. از این رو در برنامه ریزی کاهش آسیب پذیری منطقه‌ی کلان‌شهری از تهدیدات خطر زلزله نیز بایستی به ویژگی‌ها و عناصر ساختار فضایی منطقه توجه شود.