بررسی اثر بلوک‌های خوراکی کامل بر هضم‌پذیری، نگهداری نیتروژن و رفتار نشخوار گوسفند شال WORD

چكيده

این آزمایشبه منظور بررسي اثر جيره­ كاملا مخلوط بلوك شده در تغذيه گوسفند، با استفاده از 10 راس بره­ي نر شال با وزن میانگین 2 ± 30 کیلوگرم انجام شد. جیره­شاملجو، کنجالهسویا، سبوسگندم، ملاس، کاه،یونجه، سیلاژذرت، اوره، نمك، بنتونيت، كربنات كلسيم ومکملمعدنیوویتامینی بود. جيره به دو شکل بلوک فشرده و مش آماده شد.تغذیه دوگروهبابلوکومشبهطورگردشی، آغازگرديد. داده­ها نشان می­دهد که تأثیر تیمار جیره بلوک شده بر مصرف خوراک و ماده­ي آلي معنی دار بود(05/0>P)، بر اساس نتایج اختلاف معنی داری در قابليت هضم ماده خشک، ماده آلی، پروتئین خام، الیاف نامحلول در شوینده خنثی، چربی خام و بازدهي انرژي مصرفي در گوسفندان تغذیه شده با جیره بلوک و مش مشاهده نشد (05/0P>). وزن روزانه و کل و ضريب تبديل در تیمار بلوك در برابر مشافزایش معني داري داشت (05/0>P). ابقاي نيتروژن در تیمار بلوك در مقايسه با تیمار مش بيشتر بود (05/0>P). مدت زمان خوردن، نشخوار و جویدن برای مواد مغذی در تیمار بلوک اختلاف معنی داری با تیمار مش داشت (05/0>P). ولی اختلافی بین تیمار بلوک و مش در مدت زمان خوردن، نشخوار و جویدن وجود نداشت (05/0P>). بنابراین استفاده از جیره بلوک شده در برابر جیره مش اثر مفیدی بر مصرف غذا، هضم و درصد ابقای نیتروژن در تغذیه بره های شال خواهد داشت.

کلمات کلیدی: جیره کاملا مخلوط، بلوک خوراکی کامل، قابلیت هضم، ابقای نیتروژن، نشخوار

فهرست مطالب صفحه

فصل اول: مقدمه.................1

1-1 مقدمه.....3

1-2 فرضیه‌ها..................................................................................................................................................................6

1-3اهداف اصلی...........................................................................................................................................................7

1-4 اهداف فرعي................. 7 1-5 نوآوري.................................7

فصل دوم: مروري بر پژوهش‌های انجام شده.................................................................................8

2-1 تامین نیازهای مغذی دام..................................................................................................................................10

2-2 انواع روش‌های فرآوری خوراک........................................................................................................................11

2-2-1 فرآیند‌های گرم.............................................................................................................................................12

2-2-2 فرآیند‌های سرد............................................................................................................................................12

2-2-3 خیساندن.........................................................................................................................................................12

2-2-4 عمل‌آوری با اسید‌های آلی و معدني.........................................................................................................12

2-2-5 افزودن آنزیم...................................................................................................................................................13

2-2-6 تهیه فلیک......................................................................................................................................................13

2-2-7 میکرونیزاسیون(حرارت دادن غلات با امواج میکروویو تا دمای 150 درجه سلسیوس)................13

2-2-8 روش تاباندن اشعه مادون قرمز..................................................................................................................14

2-2-9 پلت...................................................................................................................................................................14

2-2-10 اکسترود کردن............................................................................................................................................15

2-2-11 اکسپند کردن..............................................................................................................................................15

2-2-12 عمل‌آوری کاه با انواع مواد شیمیایی......................................................................................................15

2-3 بلوک خوراکی دام...............................................................................................................................................16

2-3-1 تاریخچه بلوک‌‌های خوراکی..........................................................................................................................16

2-3-2 معرفی بلوک خوراک دام کامل...................................................................................................................19

2-3-3 مزایای بلوک‌‌های کامل غذایی دام...............................................................................................................22

2-3-3-1 تغییر وزن حجمی مواد خشبی در خوراک‌‌های بلوک شده...............................................................23

2-3-4 ترکیب مواد تشکیل دهنده ی بلوک اوره – ملاس..................................................................................25

2-3-5 ویژگی‌‌های مواد تشكيل دهنده بلوك.......................................................................................................27

2-3-5-1 ملاس............................................................................................................................................................27

2-3-5-2 اوره................................................................................................................................................................27

2-3-5-3 نمك..............................................................................................................................................................27

2-3-5-4 سيمان يا آهك خام...................................................................................................................................28

2-3-5-5 سبوس..........................................................................................................................................................28

2-3-5-6 تركيبات ديگر.............................................................................................................................................28

2-3-6 دلیل پیشنهاد بلوک کامل غذایی دام.........................................................................................................29

2-3-7 کیک نرم در مقابل بلوک‌‌های سخت..........................................................................................................30

2-3-8 مطالعات انجام شده روی بلوک‌‌های غذایی دام........................................................................................31

2-3-8-1 کاربرد بلوک‌‌های غذایی دام بر حجم و عملکرد میکروبی شکمبه..................................................32

2-3-8-2 تاثیر بلوک‌‌های غذایی دام کامل بر ماده خشک مصرفی و افزایش وزن دام................................32

2-3-8-3 اثر بلوک‌‌های غذایی دام بر هضم پذیری، تخمیر شکمبه‌ای و ابقای نیتروژن..............................35

فصل سوم: مواد و روش‌ها..............................................................................................................38

3-1 محل انجام آزمايش..............................................................................................................................................40

3-2 آماده سازي دام‌‌ها.................................................................................................................................................40

3-3 آماده سازي خوراك و خوراك دادن.................................................................................................................40

3-4 نمونه گیری برای تعیین قابلیت هضم.............................................................................................................43

3-5 نمونه‌گيري ادرار.....................................................................................................................................................43

3-6 اندازه گیری نیتروژن ابقا شده در بدن............................................................................................................43

3-7 اندازه گیری فعالیت جویدن..............................................................................................................................43

3-8 تجزيه شيميايي نمونه‌‌ها.....................................................................................................................................44

3-8-1 ماده خشک......................................................................................................................................................44

3-8-2 ماده آلی.........................................................................................................................................................44

3-8-3 تعيين درصد پروتئين خام....................................................................................................................45

3-8-4 چربی خام......................................................................................................................................................45

3-8-5 برآورد الیاف نامحلول در شوینده خنثی(NDF).................................................................................46

3-8-6 برآورد الیاف نامحلول در شوینده اسیدی(ADF)................................................................................47

3-9 تجزیه و تحلیل آماری طرح......................................................................................................48

فصل چهارم: نتایج و بحث...........................................................................................................49

4-1 مصرف خوراک...................................................................................................................................................51

4-1-2 وزن و ضریب تبدیل....................................................................................................................................55

4-1-3 قابليت هضم..................................................................................................................................................58

4-1-4 بازدهي نيتروژن...........................................................................................................................................61

4-1-5 فعالیت جويدن و نشخوار...........................................................................................................................63

فصل پنجم: نتيجه‌گيري و پيشنهادات.......................................................................................68

5-1 نتیجه گیری.......................................................................................................................................................70

5-2 پيشنهادات........................................................................................................................................................71 فهرست منابع....................................................................................................................................................72

فهرست جداولصفحه

فصل دوم

جدول 2-1: تغییرات وزن حجمی مواد خشبی در اثر کاربرد در بلوک غذایی...........................................24

فصل سوم

جدول 3-1: اجزاء و ترکیب شیمیایی جیره‌‌‌های آزمایشی(بلوک شده و معمولی).....................................43

فصل چهارم

جدول4-1: مصرف خوراك و مواد مغذي مختلف روزانه در گوسفندان تغذیه شده با جیره‌‌های

آزمایشی.................................................................................................................................................................52

جدول4-2: افزايش وزن و ضريب تبديل در گوسفندان تغذیه شده با جیره‌‌های آزمایشی......................56

جدول4-3: قابليت هضم مواد مغذي در گوسفندان تغذیه شده با جیره‌‌های آزمایشی.............................59

جدول4-4: بازدهي نيتروژن و ابقاي نيتروژن در گوسفندان تغذیه شده با جیره‌‌های آزمایشی..............61

جدول4-5: دفع مواد مغذي از طريق مدفوع در گوسفندان تغذیه شده با جیره‌‌های آزمایشی...............63

جدول 4-6: فعاليت جويدن و نشخوار در گوسفندان تغذیه شده با جیره‌‌های آزمایشی..........................65

فصل 1

مقدمه

فصل اول

1–1 مقدمه

در نیم قرن اخیر، کمبود خوراک دام در بسیاری از مناطق جهان، موجب افزایش هزینه تغذیه دام‌‌‌ها گردیده و درآمدهای ناشی از تولید محصولات دامی را تحت تاثیر قرار داده است. به منظور جبران این نارسایی، بهره‌گیری مناسب از پس ماندهها و محصولات جانبی کشاورزی به عنوان خوراک برای بهبود تولیدات دامی، امری اجتناب ناپذیر است (فضائلی، 1388). در مناطق خشک و نیمه خشک، کمبود علوفه مرغوب و نبودن روش صحیح عمل‌آوری و نگه‌داری آنها، از مهم‌ترین محدودیت‌های توسعه دامپروری است و بی توجهی به فرآوری خوراک‌های مورد استفاده حیوانات مزرعه‌ای موجب هدر رفت بخش قابل ملاحظه‌ای از این منابع غذایی شده و افزایش هزینه‌های ناشی از حفاظت آن‌ها در برابر عوامل فاسد کننده از قبیل کپک‌ها و میکروارگانیسمها (بن سالم و همکاران، 2000)، نفوذ جریانات طبیعی (آب و هوازدگی) و همچنین هدر روی در حین انتقال و مصرف را به دنبال دارد (زاهدی فر، 1389). در دهه 1970 و در پی وقوع خشکسالی‌های پیاپی در آفریقا، سازمان جهانی خوار و بار کشاورزی با هدف تامین حداقل نیاز روزانه دام‌ها به مواد مغذی و به منظور حفظ سلامتی و جلوگیری از تلفات دامها، فناوری تولید بلوک‌های غذایی را پیشنهاد نمود (سنسوسی، 1995). کشورهایی چون هندوستان با استفاده بهینه از پس ماندههای کشاورزی موفق به ترویج این فناوری در مناطق روستایی شدند (سامانتا و همکاران، 2003).

فرآوردههاي جانبي كشاورزي عمدتا قابليت هضم و جذب مناسب را در دستگاه گوارش دامها نداشته و مقدار مصرف آنها نيز محدود است. اين مواد خوراكي به صورت بالقوه داراي مواد مغذي مي باشند كه مي توانند در جيرههاي خوراكي و جهت كاهش هزينههاي خوراك دام مورد استفاده قرار بگيرند. با عمل آوري و انجام فرآيندهاي مختلف شيميايي و فيزيكي بر فرآوردههاي فرعي كشاورزي و استفاده از آنها به صورت مخلوط با ساير خوراكها به شكل پلت شده، مش و يا بلوكهاي خوراكي علاوه بر كاهش قيمت تمام شده خوراك مي توان به جلوگيري از هدر رفتن مواد مغذي و آلودگي محيط زيست نيز كمك كرد(تكاسي و سيد مومن، 1392).

برای تولید بلوک‌های خوراکی کامل، می‌توان ترکیبی از انواع ضایعات کشاورزی و پس مانده های صنایع تبدیلی را به همراه مکمل‌ها و ریز مغذی‌ها، به کار گرفت و خوراکی متوازن و اقتصادی به ویژه در فصول خشک و مواقع بحرانی برای نشخوارکنندگان فراهم نمود، در این صورت قابلیت هضم و مقدار مصرف مواد خشبی با کیفیت پایین تر بهبود یافته و عملکرد دام‌ها افزایش می یابد (بن سالم و همکاران، 2005). تولید بلوک‌های غذایی راه حل مناسبی برای مصرف بهتر مواد علوفه‌ای و خشبی توسط نشخوارکنندگان است (جایاویک راما و همکاران، 2013). فناوری تولید بلوک های کامل خوراک دام در اندازه کوچک، به عنوان یک مکمل غذایی راهبردی برای نشخوارکنندگانی مانند گاو، گوسفند و بز تحت شرایط بحرانی، حداقل در 60 کشور مورد استفاده قرار می گیرد (سنسوسی، 1995).

در نشخواركنندگان، ميكروارگانيسمهاي موجود در شكمبه قادرند از منابع ازته غير پروتئيني استفاده نمايند و پروتئين ارزشمندي به نام پروتئين ميكروبي توليد نمايند كه در روده كوچك هضم و جذب ميشوند(مك دونالد، 2001). ميكروارگانيسمهاي شكمبه براي اين مهم علاوه بر نيتروژن به يك منبع قابل دسترس از كربن (شامل كربوهيدراتهاي محلول) و منابع مواد معدني(از قبيل سديم، فسفر و گوگرد) نياز دارند(هابسون، 2001). ايده ي ساخت بلوكهاي اوره – ملاس در ابتدا براي گاوهاي شيري و گوشتي مطرح شد ولي امروزه مصرف بلوكها به عنوان بخشي از جيرهي غذايي ساير نشخواركنندگان نيز رايج شد(آنيندو، 1997). در كشور ايران، نيكخواه (1367) ساخت بلوكهاي اوره – ملاس را بررسي كرد و در آزمايشي با استفاده از گاوهاي بومي سرابي مقدار مصرف بلوكهاي اوره – ملاس در گاو سرابي را 845 تا 1550 گرم در روز تعيين نمود. فروغي نيا (1372) ضمن ساخت بلوك هاي اوره- ملاس مقدار مصرف اين بلوكها را در جيرهي غذايي ميشهاي آبستن 295 گرم در روز تعيين كرد.

عدم توازن مواد مغذي در جيرههاي غذايي و كمبود مواد مغذي دريافتي توسط دامها، بهويژه در نظام دامداري خرده پا، به عنوان عامل اصلي محدود كننده در بروز استعداد توليدي دام ها به شمار مي رود كه در صورت جبران آنها پيش بيني مي شود توليدات دامي به ميزان قابل توجهي در كشور افزايش يابد، متاسفانه مدیریت تغذیه در واحدهای پرواربندی، اصولی، کارآمد و اقتصادی نبوده و ضریب تبدیل غذایی به دلیل عدم توازن مواد مغذی جیره دام‌های پرواری، مطلوب نیست و در حالی که در برخی مناطق کشور به علت خشکسالی، دامها دچار فقر غذایی بوده و خسارات هنگفتی به دامداری‌ها وارد می‌گردد. حجم انبوهی از بقایای کشاورزی و پس ماندههای جانبی کارخانجات تبدیلی کشاورزی در کشور بر جا می‌ماند که در صورت بهینه سازی آن مواد، می‌توان بخش قابل توجهی از نیاز خوراکی دام‌ها درسایر مناطق را تامین نمود. بنابراین می‌توان با تولید بلوک خوراک دام و استفاده از مکملهای مغذی مختلف در آن، غذایی متناسب و با خوش خوراکی نسبی بیشتر، برای دام‌های گوناگون فراهم نمود (فضائلی، 1388).

از مهم‌ترین ویژگی‌های بلوک‌های غذایی می‌توان به سهولت حمل و نقل و کاهش فضای نگه‌داری آن‌ها و به تبع آن کاهش هزینه‌های مربوط به علت فشردگی اجزای پر حجم و خشبی و افزایش وزن حجمی آن‌ها (بن سالم و نفزویی، 2003)، دسترسی آزادانه حیوان به مخلوط یکنواختی از غذا، جلوگیری از امکان انتخاب اجزای خوش خوراک جیره توسط دام، تامین مواد مغذی مورد نیاز و متناسب با شرایط فیزیولوژیکی حیوان، فراهم نمودن شرایط بهینه در محیط شکمبه و کاربرد آسان‌تر برخی داروها مخصوصا داروهای ضد انگلی در بلوک غذایی اشاره نمود (بن سالم و نفزویی، 2004 ؛ سینگ و همکاران، 2004). از دیگر مزایای اقتصادی بلوک کامل غذایی دام در مناطق خشک و نیمه خشک، کاهش هزینه‌های ناشی از انتقال و نگه‌داری علوفه خام است که به صورت ناخواسته از طریق اتلاف و فاسد شدن علوفه به دامداری تحمیل می‌گردد (آنیندو و همکاران، 1998). در بررسی افضل و همکاران (2008)، وزن مخصوص اجزای بلوک کامل خوراک دام که از کاه برنج، ساقه ذرت و کاه یولاف تشکیل شده بود، پس از بلوک نمودن افزایش یافت، همچنین در طول مدت نگه داری، هیچ گونه کپک زدگی در آنها مشاهده نشد. به علت فشرده شدن مواد غذایی در قالب بلوک، کاهش حجم حدود 3 تا 5 برابر نسبت به حالت بلوک نشده ایجاد خواهد شد، لذا هزینه انبار کردن، انتقال و ریخت و پاش غذا از آخور و انتخاب اجزای خوش خوراک توسط دام و هزینه‌های تغذیه‌ای ناخواسته و رایج، کاسته می شود (فضائلی، 1390).

پروتئین یکی از اجزای مهم جیرهي غذایی است و موفقترین سیستم مدیریت تغذیه‌ای آن است که تامین کننده شرایط بهینه تخمیر شکمبه‌ای و فعالیت میکروارگانیسم‌های آن بوده و کمترین سهم را در آلودگی محیط زیست داشته باشد. به نظر می‌رسد کارایی ضعیف نیتروژن در دام‌ها، یکی از راه‌های اتلاف و دفع نیتروژن به صورت آمونیاک و نیترات بوده و در ایجاد آلودگی‌ محیطی سهم موثری داشته باشد (رفیعی و همکاران، 1387). لذا تعیین میزان نگهداری نیتروژن طی مقایسه آن در اثر کاربرد شکلهای مختلف جیرهي غذایی یا افزودنی‌ها، ممکن است راهکاری برای کاهش اثرات ناشی از دفع نیتروژن در محیط باشد. برطبق نتایج بدست آمده از آزمایشات، میزان آمونیاک شکمبه ای در جیرهي مش بالاتر از بلوک بود که نشان دهندهي این است که بلوک کردن جیره باعث حفظ پروتئین خوراک از تجزیه شکمبهای و بهبود استفاده از نیتروژن می شود (سامانتا، 2003).

نظر به اینکه صنعت تولید بلوک خوراک کامل دام در حال گسترش است و با توجه به فراوانی تولید محصولات جانبی کشاورزی و صنایع تبدیلی دارای کیفیت پایین در کشور و امکان استفاده از این مواد خوراکی در تهیه بلوک کامل غذایی دام، ممانعت از هدر رفت این مواد و تاثیر مثبت بلوک های غذایی در تغذیه دام، این آزمایش طراحی شد.

2-1 فرضیه ها

H0: بلوک کردن خوراک اثری بر هضم پذیری، نگهداری نیتروژن و رفتار تغذیه ای گوسفند شال ندارد.

H1: بلوک کردن خوراک بر هضم پذیری، نگهداری نیتروژن و رفتار تغذیه ای گوسفند شال اثر دارد.

3-1 اهداف اصلی

تعیین اثر بلوک کردن خوراک بر مصرف اختیاری و هضم پذیری درگوسفند شال

بررسی تاثیر بلوک کردن غذا بر نگهداری نیتروژن در گوسفند شال

بررسی تاثیر بلوک کردن مواد غذایی بر رفتار تغذیه ای گوسفند شال

4-1 اهداف فرعی

بررسی تاثیر بلوک غذایی بر هضم و تخمیر در گوسفند شال

بررسی تاثیر بلوک غذایی بر استفاده بهینه از مواد خوراکی کم ارزش و محصولات فرعی کشاورزی

بررسی اثرات بلوک غذایی بر بهبود سلامت شکمبه

5-1 نوآوری

بررسی تاثیر خوراک بلوک شده بر رفتار تغذیه ای و نگهداری نیتروژن در گوسفند شال

فصل 2

مروری بر پژوهش ها

فصل دوم

مروری بر پژوهش‌های انجام شده

1-2 تامین نیازهای مغذی دام

با توجه به رشد روز افزون جمعیت، نیاز رو به افزایش کشور به تولید گوشت و نیز محدودیت منابع غذایی مورد استفاده، یافتن منابع غذایی جدید و افزایش راندمان کمی و کیفی تولیدات دامی دارای اهمیت زیادی هستند. متاسفانه مدیریت تغذیه دام به دلیل نامتوازن بودن مواد مغذی در جیره دام ها، در بسیاری از واحدهای پرواربندی اصولی نبوده و موجب ضریب تبدیل نامطلوب و غیر اقتصادی گردیده لذا هر گونه بهبودی در مدیریت تغذیه سبب افزایش بهره وری سیستم می گردد، کمبود منابع خوراک دام، عاملی بازدارنده در توسعه دامپروری کشور است و فقر غذایی ناشی از خشکسالی ها در بسیاری از مناطق کشور سالانه خسارات هنگفتی به دامپروری وارد می سازد و این در حالی است که حجم انبوهی از بقایای کشاورزی در مناطقی از کشور تولید می شود که می تواند بخش قابل توجهی از خوراک دام ها در نقاط بحران زده را تامین نماید ولی عمل آوری و انتقال آن ها مشکل بوده و هزینه بالایی دارد(پاپی و همکاران، 1389). از جمله این بقایای کشاورزی می توان به تفاله نیشکر (پیت و باگاس) اشاره کرد که در خوزستان سالانه بالغ بر یک میلیون تن تولید می شود. کاربرد این مواد در تغذیه دام مستلزم بهبود ارزش غذایی آن از طریق عمل آوری در قالب تهیه جیره های کامل غذایی و استفاده از مکمل های مغذی است که در این راستا تولید بلوک های کامل غذایی دام می تواند راه حل مناسبی برای بهینه سازی وضعیت تغذیه دام

در کشور باشد (فضائلی، 1389). تامین همزمان تمامی مواد مغذی مورد نیاز حیوان به نسبت های متناسب یکی از اصول اساسی در تغذیه دام محسوب می شود. دستیابی به این مهم از طریق تنظیم جیره متوازن امکان پذیر است و نکته قابل توجه آماده نمودن جیره غذایی متوازن و تغذیه عملی آن است لذا تهیه خوراک کاملا مخلوط شده، شیوه ای مناسب در تغذیه دام می باشد (ناصریان و فروغی، 1380).

امروزه پرورش گوسفند نقش اساسی و بنیادی در تامین نیازهای پروتئینی مورد نیاز انسان دارد. با عنایت به پیشرفت علم و وجود فناوری جدید، ضرورت مطالعه و بازنگری در عملکردها به منظور افزایش میزان بهرهبرداری در واحدهای تولید و نیز کاهش ضایعات در زمینههای مختلف مورد تاکید می باشد. یکی از مهمترین مسایلی که در تغذیه گوسفند باید به آن توجه نمود، استفاده از موادی است که امروزه به طور گسترده در مزارع به عنوان باقي ماندهي محصولات كشاورزي بدون استفاده رها مي شود. کاربرد موادی نظیر ضایعات کشاورزی به عنوان يك منبع خوراكي براي نشخواركنندگان مطرح شد. بهبود کیفیت ضایعات کشاورزی توسط روشهای مختلف عمل آوری، سبب افزایش کارایی استفاده از این مواد میشود (آموزمهر و همكاران، 1387).

در غذاهای دام و طیور روشهای فرآوری متعددی بکار گرفته میشود بعضی از این روشها ممکن است بهطور قابل توجهی ارزش غذایی آنها را تغییر دهد. به عنوان مثال استفاده از حرارت ممکن است موجب آسیب بعضی از مواد خوراکی و یا بالعکس سبب قابل استفادهتر شدن غذاها شود (فرهومند، 1381).

2-2 انواع روشهای فرآوری خوراک

دو نوع تقسیم بندی مختلف وجود دارد، در تقسيم بندي اول فرآوري به سه دسته فرآیندهای فیزیکی- مکانیکی، فرآیندهای شیمیایی و فرآیندهای میکروبیولوژیکی طبقه بندی می شوند(فرهومند،1381). تقسيم بندي ديگر براساس استفاده و یا عدم استفاده از حرارت و با عنوان فرآیندهای گرم و سرد می باشد(مكدونالد و همکاران، 1385).

1-2-2 فرآیندهای گرم

در این فرآیند دانهها طی مراحل آماده سازی حرارت میبینند، این حرارت یا به آنها داده شده و یا اینکه بر اثر اعمال مکانیکی به وجود میآید و شامل تهیه فلیک توسط بخار داغ، میکرونیزاسیون، حرارت دادن مستقیم یا روش تاباندن اشعه مادون قرمز، اکسترودینگ، اکسپند کردن و تهیه پلت در حرارتهای زیاد می باشد(مكدونالد، 1385).